【 聞慧-新譯文分享 】摘錄自 ཉི་མ་གྲགས་པ། 尼瑪扎巴全集 ༄༅།།རྟ་མགྲིན་དྲེགས་པ་ཟིལ་གནོན་གྱི་སྒྲུབ་ཐབས་རིམ་པ་གསུམ་གྱི་ཟིན་བྲིས་ཡིད་བཞིན་དབང་གི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ།། 馬頭傲慢勝伏修法 · 三次第筆記 · 如意自在王

༄༅། །ཁྱབ་བདག་སྟོན་པ་རྒྱལ་བ་ཀུན་གྱི་ཡབ། །ཀུན་བཟང་པད་འབྱུང་དབང་ཆེན་ཧེ་རུ་ཀ། །སྒྱུ་འཕྲུལ་རྡོ་རྗེའི་གར་གྱིས་སྲིད་བཅུད་ཀུན། །གདོད་མའི་དབྱིངས་སུ་སྒྲོལ་མཛད་དེ་ལ་བདུད།།

遍主導師一切勝王父，普賢蓮師自在嘿如嘎，
幻化金剛遊舞三有眾，原始界中普度恭敬禮！

དེ་ཡང་དབང་ཆེན་དྲེགས་པ་ཟིལ་གནོན་གྱི་སྒྲུབ་ཐབས་ཅི་ལྟར་ཉམས་སུ་བླང་པའི་ཚུལ་ལ། ཐོག་མར་དགེ་བའི་རྒྱབ་དཔུང་ཚྭ་ཚྭ་གསུང་སྒྲོགས་སྲོག་བསླུ་ཚེ་ཐར་སྦྱིན་གཏོང་སོགས་གང་འགྲུབ་དང་དལ་འབྱོར་རྙེད་དཀའ་སྐྱབས་སེམས་སོགས་རྒྱུད་དང་འདྲེས་ངེས་རྣམས་བྱ།

大自在傲慢勝伏修法行持方式如下：
最初，以修善根為基礎，盡力成辦擦擦、說法、贖命、放生、布施等善行；於暇滿難得、皈依、發心等法，定當融入相續。

དེ་ནས་དགོང་ཐུན་ནས་དབུ་བརྩམས་གཞི་བདག་རྣམས་ལ་དཀར་གཏོར་འབུལ་ཞིང་བར་ཆད་མི་འབྱུང་བའི་ཕྲིན་ལས་བཅོལ། བགེགས་ལ་གཏོར་མ་སྦྱིན་ཞིང་བསྲུང་བའི་འཁོར་ལོ་རྡོ་རྗེའི་རྭ་གུར་མེ་མཚོན་གྱིས་མཚམས་བཏེགས་པར་བཅིངས་ལ་བསྙེན་སྒྲུབ་མ་ཚར་བར་མི་བསྡུ་ཞིང་ཐུན་མགོ་ཐམས་ཅད་དུའང་ལས་བྱང་གི་མཚམས་གཅོད་ཀྱི་ཚིག་འདོན་ཅིང་གསལ་འདེབས་རེ་བྱེད།

其後，由晚座開始，向地神眾獻白朵瑪，託付不起障難之事業。於魔眾施朵瑪，建守護輪，以金剛垣牆、金剛帳、火、劍結界。念修未圓滿前不作收攝。各座開始，悉皆念誦羯磨儀軌結界文句，隨文觀想。

སྒོ་དྲུང་ཐོ་དཀར་པོ་བརྩེགས་པ་རྒྱལ་ཆེན་བཞིར་མོས་ནས་གཏོར་མ་འབུལ་འཕྲིན་ལས་བཅོལ་སྒྲུབ་ཁོག་གང་རུང་ནས་ལེན་ཏེ་བྱ། གནས་གསར་པ་ཡིན་ན་གོང་ནས་ས་ཆོག་སོགས་དགོས་ཤིང་འདིར་རྙིང་པའི་དབང་དུ་བྱས་ནས་ས་ཆོག་དོར་བའོ།།

門前陳設白色界牌，觀為四大天王，然後獻奉朵瑪，託付事業，依相應修法儀軌即可。若是新處，需修上述破土等軌。此中唯述扼要，故略去破土儀軌等。

............(中略)............

མཆོད་གཏོར་སྒྲུབ་གཏོར་གཉིས་གཞུང་ལས་གཅིག་རང་གིས་ཆོག་པར་སྣང་ཡང་། ད་ལྟའི་ཕྱག་བཞེས་མཐོང་རྒྱུད་ལ་མཐའ་བསྐོར་དུའང་མཆོད་གཏོར་དང་སྨན་རག་བདུག་སྤོས་ཡོན་ཆབ་ཞལ་ཟས་མར་མེ་མེ་ཏོག་རོལ་མོ་སོགས་དང་བཀའ་གཏེར་སྲུང་མའི་གཏོར་མ་གཞན་ཡང་སྤྱན་གཟིགས་ཀྱི་བྲེ་བྲག་ཀྱང་ཅི་འབྱོར་བཀྲམ་སྲོལ་སྣང་བས་དེ་ལྟར་བྱེད། ཐོར་ཐུན་སོགས་ཐུན་ཐམས་ཅད་ཀྱི་མགོར་ངག་ནུས་བསྐྱེད་བྱེད་འགྱུར་སྔགས་ཕྲེང་བ་བྱིན་རླབས་རྣམས་རྒྱས་བསྡུས་ཅི་རིགས་བྱ།

供養朵瑪與修行朵瑪，雖然二軌之中擇一即可，然今現見修軌之中，周圍亦設供養朵瑪、藥血、薰香、供水、神饈、明燈、鮮花、樂器等及噶德護法朵瑪。此外，各類供品亦復盡力陳設，故應如是。早座等所有座開始，能生語功能之變化加持咒、念珠加持等，隨應廣軌、略軌而行。

............(中略)............

ཡང་རང་ལས་སྤྲུལ་པ་ཡང་སྤྲུལ་ཁྲོ་མཚོན་མེ་ལྕེ་གློག་ལྟར་འཁྱུགས་པ་མགར་གྱི་ཚྭ་ཚྭ་ལྟ་བུར་འཕྲོས་པས་འཇིགས་རྟེན་གྱི་ཁམས་ཐམས་ཅད་ཁྱབ། སྟེང་འོད་བར་གསུམ་གྱི་གདོན་བགེགས་ལྷ་སྲིན་འབྱུང་པོ་ཐམས་ཅད་ལ་ཕོག་པས་བརྒྱལ་རེངས་མྱོས་བུན་ཐལ་བའི་རྡུལ་དུ་བརླག ལུས་ངག་ཡིད་གསུམ་ཀྱི་མཐུ་སྟོབས་ནུས་པ་ཐམས་ཅད་མར་ལ་ལྕགས་སྲེག་རེག་པ་བཞིན་དུ་བྱས་ནས་གདུག་རྩུབ་རྣམས་ཞི། དེ་དག་གིས་རང་དབང་མེད་པར་སྲོག་སྙིང་ཡིག་འབྲུའི་རྣམ་པར་ཕུལ་བ་རྣམས་ཧཱུྃ་གི་ཉི་གདན་ལ་བསྟིམས་ཤིང་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་རྗེ་འབངས་ཇི་བཞིན་བཀོལ།

又，放射自所幻化及再幻化、忿怒兵器，猶如火焰电閃，猶如火花四濺，遍滿一切世間界，觸擊上、中、下所有魔障、鬼神、部多，由此昏厥、僵硬、瘋醉，碎為微塵。身語意之一切威能勢力，如燒鐵澆油，息諸粗暴。此等無有自主者，獻奉心命、種子字之相，融入吽字日墊，由此攝伏，如君役臣。

............(中略)............

རྩ་བསྙེན་འབུམ་ཚོ་དགུ་གཞུང་ནས་གསུངས་ཀྱང་བྱེ་བ་ས་ཡ་སོགས་རྟགས་དང་བསྟུན་ཏེ་བཟློག་བསད་གཙོ་བོར་བྱེད་ན་བསྲུང་བའི་ཕྱི་རོལ་དུ་འཁོར་ལོ་རྩིབས་སྟོང་གཉིས་གཡས་གཡོན་དུ་འཁོར་བའི་བར་དུ་གནོད་བྱེད་རྣམས་གཏུབ་པར་བསམ་པ་རིགས་མཐུན་ནས་འབྱུང་བས་བསྒོམ་མི་བསྒོམ་གང་འདོད་བྱ་ཆོག

軌中雖說根本念修應誦九十萬遍，然念一千萬等方易出生兆相。若以迴遮、誅殺為主，守護之外圍，兩千輻輪，一者左旋、一者右旋，觀想於此中間，切割一切能害，隨應而起，修或不修，隨欲皆可。

............(中略)............

འདི་སྐབས་རྣམས་སུ་བདག་བསྐྱེད་ཀྱི་འོད་ཟེར་འཕྲོས་པ་དང་དུས་མཉམས་དུ་མདུན་བསྐྱེད་ལས་ཀྱང་འོད་ཟེར་སྤྲོ་བསྡུ་མེ་ལོང་དང་བྱད་བཞིན་བསྒོམ་པ་དང་། བདག་བསྐྱེད་ཀྱིས་མདུན་བསྐྱེད་བསྐུལ་བ་རྣམས་དམིགས་རིམ་བློ་མཐུན་དུ་བསྒྱུར་ཤེས་པར་བྱ་ཞིང་། ལྟས་ལེགས་པའི་སྐབས་སུ་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱིས། སྒྲུབ་རྫས་ལྷག་པའི་ལྷར་གསལ་བ་ལ་དབང་བཞི་ཡིད་ཀྱིས་ལེན་པ་རྣམས་བྱ། ལར་བཟང་རྟོག་དང་ངན་རྟོག་ཐམས་ཅད་རང་གི་སེམས་ཉིད་ཀྱི་སྣང་འཛིན་མ་དག་གི་རོལ་པ་ཡིན་པས་རེ་དོགས་ཀྱི་འཛིན་པ་བྲལ་བའི་ངང་ནས་ལྷ་དང་རང་སེམས་དབྱེར་མེད་ཀྱི་ངང་ནས་བསྒྲུབ་པར་བྱའོ།།

於此諸處，自生本尊放光，對生本尊亦同時放光，觀修放收、明鏡、面容。自生勸請對生等所緣次第，應知隨心而轉。善作觀察時，以三摩地定，觀修物為增上本尊，應以心受取四灌頂。復次，一切善念、惡念，皆是自己心性之不淨相執遊戲，故應遠離希慮執著，於本尊與自心無別體中修持。

............(中略)............

སྒྲུབ་རྫས་ཡེ་ཤེས་པའི་ལྷ་ཚོགས་དང་རང་གཉིས་མེད་དུ་འབྲེས་བལྟས། སླར་ཡང་སྒྲུབ་རྫས་ཟག་མེད་ཡེ་ཤེས་ཀྱི་བདུད་རྩི་འདོད་དགུ་འབྱུང་གནས་ཀྱི་རང་རྒྱུད་གཏམ་པའི་བདེ་སྟོང་གི་ཡེ་ཤེས་འབར་ཞིང་རྒྱས་པ་མོས་ནས་རྫས་ལ་རོལ། དེ་ནས་ལྷག་མ་སོགས་རྗེས་ཀྱི་རིམ་པ་རྣམས་བྱ་ཞིང་། སྦྱིན་བསྲེགས་གནས་མལ་བསྲུང་བ་སོགས་ཀྱང་རྩིང་སྤྱོད་དུ་མ་སོང་བར་མཐའ་རྒྱས་སུ་སྤྱོད་པར་བྱ་འོ།།

觀修物、智慧尊眾與自己無二無別。復次，修物無漏智慧甘露妙欲之源充滿自相續，樂空智慧熾燃增長，如此勝解，享用供物。其後，應行餘供等結行次第。燒施、臥具、守護等，乃至未息暴行之前，結行之中皆應行持。

ཞེས་པ་འདི་གཏེར་སྟོན་གྱིས་མཛད་པའི་ཟིན་བྲིས་ལ་ཞབས་ཏོག་ཚུལ་དུ་ཅུང་ཟད་རྒྱས་པར་བྱས་ནས་པདྨ་ཀུན་གྲོལ་རྣམས་རྒྱལ་གྱི་གནས་ཆེན་རུ་དམ་ལུང་པའི་དབེན་གནས་སུ་བྲིས་པ་དགེ་ཞིང་བཀྲ་ཤིས་པར་གྱུར་ཅིག་བྷ་ཝནྟུ།། མངྒ་ལཾ།། །།

此於伏藏師所作筆記，以承侍方式略作廣說，於貝瑪袞卓等聖地塘隆巴寂靜處撰著。願善妙吉祥！芒嘎朗！

------------------------------------

༄༅། །ཡང་དག་ཚད་མ་གསུམ་གྱི་ང་རོ་ཡིས། །ལྟ་དམན་རི་དྭགས་ཚོགས་རྣམས་སྐྲག་མཛད་པ། །ཐེག་མཆོག་སེངྒེའི་སྒྲ་དབྱངས་ས་གསུམ་ཁྱབ། །མཚོ་སྐྱེས་རྒྱལ་བའི་བསྟན་པ་རྒྱས་གྱུར་ཅིག །མི་ཕམ་འཇམ་དབྱངས་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱ་མཚོ།

三種真實正量吼聲震，一切劣見獸眾皆驚恐，
勝乘獅子吼音遍三地，蓮師大寶教法願興盛！
- 彌龐蔣揚南傑嘉措（不敗妙音尊勝海）

寧瑪文殊經典伏藏漢譯 NMKT ༄༅།།རྙིང་མ་འཇམ་དབྱངས། བཀའ་མ་གཏེར་ཆོས་རྒྱ་སྒྱུར།།

踏过下雪的北京

一篇老文（2009-11-15）

今年的雪来的很早，也很多。去听陈绮贞之前，为不菲的价格纠结了很久，很庆幸，最终还是去了。

手边的ipod，一年来从未更新过，里面几乎全是她的歌，几乎是她全部的歌。陈绮贞，在心里，一直当她是现在时，猛一回首，却惊觉那样灵秀干净的声音，也已经听了十年。

那个晚上只还剩些许残雪，有风，很冷，灯光在晚风里闪烁的厉害。我早早赶到首体，在白色的灯光下，独自坐在陌生的人群里。很多人举着太阳花，戴着机车帽，三三两两拿着荧光棒，热烈地等待开始的时刻。有一会儿，感觉很不适应这样的热烈，希望体育馆的灯赶快熄灭，把自己隐藏在黑暗里，默默看她，默默听，已经足够。

她以一贯的白裙开场，在升降机上唱着太阳，无数灯光打在她身上，华丽丽的，可爱又寂寞。爱极了她的声音，不用任何修饰和配乐，就软软的在心里划过，留下深深的痕迹。

最初是在老家的一家小小的音像店，发现她的“还是会寂寞”，橙色的横条衫，短发大眼的女孩，此前从没听说过她，更没听过她的歌，却莫名其妙买下来，然后，一听就是十年。那时候时常熬夜，午夜里，除了郑阳的声音，除了老狼和民谣，就是她了。她的歌很随意，讲一讲身边的小事情，却让人陷在深深的里面。

那个晚上，她一连唱了十首歌，之后才轻轻开口说话，一脸乖乖的样子，“大家晚安，我是陈绮贞。”那晚的舞台很简单，却正好衬这样单纯的声音。舞台背景是变换的暮光，有时是秋日的欧式房屋，有落叶飘在寂寞的街道上，泛黄的旧旧的色彩。没有嘉宾，没有花哨的表演，只是她小小的团队，却释放出巨大的能量。

陈绮贞的现场，果然很不一样。

中学的时候，曾经帮班里的小男生写情书，一直记着，是在晚上，是就着陈绮贞的歌，一点点写出来的。好多年过去，后来又和当年的小男生取得联系，得知，那封已经要被遗忘的情书，竟还好好的保留着。她的小尘埃里说，“带着忧伤的歌把回忆敲开，我在这里。”

喜欢她清唱“这样的午后，我坐在九份的马路边......” 喜欢她演唱鱼时的热烈，喜欢她和小虎的快弹吉他，喜欢她身后悄然出现的弦乐团，喜欢那么欢快的场景，竟然心里还可以很安静。

所有的人都在等，都在等她的声音，等她在现场唱起“旅行的意义”。VCR短片回顾结束后，她终于戴上机车帽，轻轻地说，“我终于，来到下雪的北京。” 只一瞬间，什么也没想，什么也没做，在这样大大的看台，小小的黑暗的角落里，眼眶瞬间湿润。

“你踏过下雪的北京，你收集书本里每一句你最爱的真理......”

上次在雨里听老狼，也是这样，好多人，一直等，一直等，虽然叶蓓去了，虽然一切都那么好，可还是没有听到“青春无悔”。后来老狼说，是因为没有准备好。有些歌，就是这样，不可以轻易唱出来。

这一刻的舞台上，陈绮贞哭了。

这首歌，我是站着听完的，也看到还有人轻轻擦着眼角。那一刻，我没有用电话跟任何朋友分享她的声音，只自己轻轻跟着哼。

演唱会结束，独自返程时的寂寂夜里，给好朋友橘子短信，告诉她我在这一刻的感动。

橘子的回复在零点后进来。“时在北京，人声汹汹，其实我很担心，不知道会不会把少年河川变成荒漠一片。心中早有的小世界，不因外物动移，是我曾说过。如今在你那里，这个小地方还在，我一直看得见。就像你说过的，是一颗火种，握在彼此手中。岁月的灰一层一层朦下来，看不清面目与表情的人越来越多，还好我们会一次一次擦亮手中火种，看到熟悉的彼此，与自己，那么就可以了。晚安，明天即将下雪的北京。”

陈绮贞的返场时间很长，一次次离开，熟悉的声音和旋律又一次次响起。最后的时候，舞台上所有的人，所有炫丽的背景，都悄悄撤下。她独自坐在椅子上，一把吉他，一束幽微的光，已经足够。每一首歌都很特别，即使是最熟悉的旋律，全场也只是响起轻声的哼唱，像温柔的潮水，像安静却又汹涌的夜，只衬出她一个人的，干净甜润的嗓音。为什么会哭，却没人可以说的出。

她说，希望大家都能够用轻盈的脚步，跨过生命中沉重的事情。

她说，天气冷了，回去的路上要小心，谢谢你们，谢谢你们来，我很开心。

p.s. 偶然在故纸堆中发现多年前的这篇矫情的小文章，那时的点滴细节很多都忘记了，但感动还在。总算是听过了自己一心期待的演唱会，但今天的这个夜晚，忽然有一个很强烈的感觉，不久的将来，我也会记录又一场我一心期待的演唱会，这一次，将是我的小王子的演唱会，你可以的，我肯定也可以的。一起努力，一起拥抱未来。

玉乳洞又名岩石室、罗汉洞，是由地下河的侵蚀而形成的石灰岩溶洞，位于杭州灵隐飞来峰冷泉溪南岸。洞内有北宋时期刊刻的罗汉像十九尊。由于洞形结构的不规则性，这些罗汉像也并未呈明显的十六罗汉或者十八罗汉样式分布，所以学界对玉乳洞罗汉组像存在着是“十六罗汉”还是“十八罗汉”的争议。

据南宋《淳佑临安志》里对“岩石室龙泓洞”的记载：

在天竺山灵鹫院理公岩之北，晏殊云：在灵隐山下，吴赤乌二年，葛仙翁于此得道。舆地志曰：有石洞，彻浙江下，过萧山，有采石乳者，入其洞，闻波浪之声。后有人就洞两畔凿住世罗汉十六尊。

这里有两点值得注意：第一，“岩石室”与“龙泓洞”在这里被作为同一个洞的两个名字，而后世实际上又称“玉乳洞”为“岩石室”；第二，文中明确提及了在龙泓洞中“有人就洞两畔凿住世罗汉十六尊”，但是现今的龙泓洞内却并无十六罗汉像，亦毫无罗汉像被损毁的痕迹，只有一尊菩萨像以及一善财童子立像，且即使在龙泓洞外两畔也完全找不到十六罗汉像的造像踪迹。

后来的《咸淳临安志》则直接沿用了《淳佑临安志》的这一说法——“后人就洞两畔凿住世罗汉十六尊”。即便到了明代，《成化杭州府志》也还是继续采用《淳佑临安志》的说法，记载了龙泓洞中“后人就洞两畔凿住世罗汉十六尊”，而并未详细记载“玉乳洞”的有关情形。直至田汝成的《西湖游览志》中，才出现了对玉乳洞的详细描述，但只言“题刻甚多”、“漫漶不可辨”，却丝毫未提及里面的造像情况：

玉乳、射旭二洞，宛转通明，悬泉淅淅，乳溜若凝，肪然有径，可陟山巅。壁间题刻甚多，苔藓侵蚀，漶漫不可辨，竒石累累，若镂若刻，信天巧所为，非人力也。

直到清康熙年间的《武林灵隐寺志》中，才终于出现玉乳洞中有“后人就洞两畔凿住世罗汉十六尊”的记载（且“一名罗汉洞”），而且原来冠于“龙泓洞”名下的“岩石室”也开始被当作“玉乳洞”的别名，同时“玉乳洞”与过去志书中所记载的“龙泓洞”一样，被认为是葛仙翁的得道之地：

玉乳洞，一名岩石室，一名罗汉洞。吴赤乌二年，葛孝先于此得道。后人就道两壁凿住世罗汉十六尊，其回旋曲折小有蛮蜗，涓滴沁凝，大旱不竭。岂上仙蜕白石之茧，而龙鼻为大阴之户耶？

从这段描述的内容可以看出，它实际上还是以南宋《淳佑临安志》对龙泓洞的描述为基础，只是将“岩石室”之名、葛仙翁得道之说、“凿住世罗汉十六尊”之事挪移到了“玉乳洞”这一名称之下。

在《民国杭州府志》中，则有这么一段综合性的描述：

龙泓洞在天竺山理公岩北（《一统志》）。灵隐山有石穴，傍入，行数十步，有清流水，广丈余。昔有人采钟乳水际，见异迹，或云是龙迹，闻穴里隆隆有声便出，不识所远近（《太平御览》引《钱塘记》）。一名“岩石室”，晏元献云，吴赤乌二年，葛仙翁于此得道，有石洞，彻浙江下，过萧山，有采石乳者入其洞，闻波浪声。后有人就洞两畔凿住世罗汉十六尊。或云龙泓洞即寿圣院龙井，非也（《咸淳志》）。洞壁旧镌罗汉，郡志称“罗汉洞”（《钱塘县志》）。

按《乾隆志》云，《方舆胜览》谓飞来峰为葛仙得道之所，正与晏殊说合。盖洞在飞来峰下，亦得举峰以言之也。秦少游作《龙井记》，乃以葛仙事移属于彼潜氏所辨，其即指少游欤？万历旧志有罗汉洞。《灵隐寺志》有玉乳洞与此洞并载者误。

其中明确指出《灵隐寺志》（即《武林灵隐寺志》）误把“玉乳洞”与“龙泓洞”并载。其主要原因，应该是因为二者在三事（即前文中曾经指出过的“岩石室”之名、葛仙翁得道之说、“凿住世罗汉十六尊”之事）上完全是一样的。

总的来说，在宋代，并没有“玉乳洞”这一称谓，只有“龙泓洞”以及龙泓洞内罗汉像雕凿情况的记载，直至明代才开始出现“玉乳洞”这一叫法，而直到清代，才开始有关于玉乳洞罗汉造像情况的描述，而从文字内容来看，这些记载均以《淳佑临安志》里关于龙泓洞的记述为蓝本。

但是，在现今的龙泓洞内根本不存在罗汉造像的痕迹，更不要说是“十六罗汉”像。考虑到现今的玉乳洞内有大体量的北宋罗汉造像，而龙泓洞则无，所以我们可以据此认为，南宋以来的方志中所描述的“在龙泓洞两畔凿住世罗汉十六尊”，就是指玉乳洞中有十六罗汉像。由于《淳佑临安志》中的相关文字系有关玉乳洞罗汉像最早的官方记载，且这一记载为宋代、明代、清代、民国时期的方志所一直沿用，在没有十分充足的理由对“凿住世罗汉十六尊”的说法提出否定和怀疑之前，我们有理由相信，这一不仅最早而且已延续了上千年的方志记载，是可靠的。

关于玉乳洞内的罗汉造像情况，早在北宋熙宁六年日本僧人释成寻造访灵隐寺时，就已经留下了“十六罗汉”的私人记载，到了南宋，在《淳佑临安志》里留下的最早的官方记载，也称玉乳洞中的罗汉像为“十六尊”。此后历经明、清、民国时期，历代方志文献均使用的是“十六罗汉”的提法。然而所谓玉乳洞“十八罗汉”的说法，则从未见诸任何古籍，在晚近一些研究者的著录里才开始出现。[good]#文物代言人##历史那些事##文化##读书# https://t.cn/A6J82iKA