བཞི་པ་ཆོས་དྲན་པ་ཉེ་བར་བཞག་པ་ལའང་ཆོས་དྲན་པ་ཉེ་བར་བཞག་པ་དངོས་དང༌། དེ་ལ་རྩོད་པ་སྤོང་པ་གཉིས་ལས།

（子）四：修法念住之理分二：一、正修法念住；二、断除诤论

དང་པོ་ནི།

（丑）一：正修法念住

ད་ནི་ཆོས་དྲན་པ་ཉེ་བར་བཞག་པ་བསྟན་པའི་ཕྱིར།

现宣说法念住

དེ་ལྟར་ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་ཀྱི།།
སྐྱེ་བ་རྟོགས་པར་འགྱུར་མ་ཡིན།།

如是遍观一切法，等知自性皆无生。

དེ་ལྟར་རང་གི་རྒྱུ་ལས་སྔར་རང་དུས་མཚུངས་པའམ་ཕྱིས་ནས་སྐྱེ་བ་མེད་པས་འདུ་ཤེས་དང་འདུ་བྱེད་ཀྱིས་མཚོན་པའི་ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ངོ་བོ། སྐྱེ་ཞིང་འབྱུང་བ་རྟོག་པར་འགྱུར་བ་མ་ཡིན་ནོ། །

由此可知，从自之因中，不能产生前、后、同时，故可通达以识、行所表的一切法之体性非实有产生。

…………(中略)…………

དང་པོ་ནི།

（寅）一：断除二谛不合理之诤论

གལ་ཏེ་དེ་ལྟར་ཀུན་རྫོབ་མེད།།
དེ་ལ་བདེན་གཉིས་ག་ལ་ཡོད།།
དེ་ཡང་ཀུན་རྫོབ་གཞན་གྱིས་ན།།
སེམས་ཅན་མྱ་ངན་ག་ལ་འདའ།།

若如是世俗亦无，彼于二谛何所有？
若由他世俗心有，有情云何般涅盘？

འདི་ནི་གཞན་སེམས་རྣམ་རྟོག་སྟེ།།
དེ་ནི་རང་གི་ཀུན་རྫོབ་མིན།།
ཕྱིས་དེ་ངེས་ན་དེ་ཡོད་དེ།།
མིན་ན་ཀུན་རྫོབ་མེད་པ་ཉིད།།

彼由他心分别有，非同自宗之世俗，
自宗量成世俗有，不知故世俗亦无。

…………(中略)…………

སྒྲུབ་པ་པོས་ལན་བརྗོད་པ་འདི་ནི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པར་གྱུར་པའི་སེམས་ཅན་ལས་གཞན་པའི་སེམས་ཀྱི་རྣམ་པར་རྟོག་པ་སྟེ། དེ་ནི་མྱ་ངན་ལས་འདས་པར་གྱུར་པ་རང་གི་ཀུན་རྫོབ་མིན་ཏེ་འདི་རང་ཉིད་ནི་རྣམ་པར་རྟོག་པ་ཐམས་ཅད་དང་བྲལ་བའི་ཕྱིར་རོ། །

修者回覆此说：“此是除了解脱涅槃之有情外，他人心之妄念，彼非涅槃者自身之世俗，因其自性远离一切妄念故。

གལ་ཏེ་རང་ལ་ཀུན་རྫོབ་དེ་ཡོད་པ་མ་ཡིན་པ་དེ་ལྟར་ན་ནི་གཞན་གྱི་ཀུན་རྫོབ་ཀྱང་ཀུན་རྫོབ་ཉིད་དུ་ཇི་ལྟར་འགྱུར་སྙམ་པ་ལ། ཕྱིས་མངོན་པར་རྫོགས་པར་སངས་རྒྱས་པ་ན་གང་རྐྱེན་ལས་བྱུང་བའི་མཚན་ཉིད་ཀྱི་ཆོས་དེ་ངེས་པར་བྱེད་པ་ཡིན་ན་ཀུན་རྫོབ་དེ་ཡོད་དེ། གང་གི་ཚེ་དེ་ཡང་ཡོད་པ་མིན་ན་དེའི་ཚེ་ཀུན་རྫོབ་མེད་པ་ཉིད་དེ་ནམ་མཁའི་མེ་ཏོག་བཞིན་ནོ། །

倘若思维如是于自身无有世俗，则以他人之世俗又如何转其为世俗？究竟圆满之佛陀从何因中产生性相之法？若彼是定行，则有世俗。彼时若无有，则无有世俗，如空中之花般。

འདི་ལྟར་མྱ་ངན་ལས་འདས་པའི་བློའི་ཡུལ་དུ་བྱས་ནས་གཞན་གྱི་རྣམ་པར་རྟོག་པ་ཙམ་གྱིས་དེ་མྱ་ངན་ལས་འདས་པར་མི་འགྱུར་བ་ཁོ་ན་ནི་མ་ཡིན་ཏེ། འདི་རང་ཉིད་ནི་རྣམ་པར་རྟོག་པའི་སྤྲོས་པ་ཉེ་བར་ཞི་བའི་ཕྱིར་རོ། །ཆགས་པ་དང་བཅས་པའི་སེམས་ཀྱིས་དམིགས་པས་རང་ཉིད་ཀྱི་ཉོན་མོངས་པའི་སྒྲིབ་པ་སྤངས་པའི་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་ཡང་འདོད་ཆགས་དང་བྲལ་བ་མ་ཡིན་པར་མི་འགྱུར་རོ། །དེ་ལྟ་བས་ན་རྣམ་པར་རྟོག་པ་ཐམས་ཅད་དང་བྲལ་བའི་ཕྱིར་གཞན་གྱི་ཀུན་རྫོབ་ཀྱིས་དམིགས་ན་ཡང་རང་ཉིད་འདིར་དོན་དམ་པར་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་ཉིད་ཡིན་ནོ། །དེའི་ཕྱིར་ཆོས་ཐམས་ཅད་རང་བཞིན་གྱིས་རྣམ་པར་རྟོག་པ་དང་བྲལ་བའི་ཕྱིར་མ་སྐྱེས་པ་དང་མ་འགག་པའི་རང་བཞིན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རང་བཞིན་གྱིས་མྱ་ངན་ལས་འདས་པ་དང་གདོད་ནས་ཞི་བ་ཡིན་ནོ་ཞེས་བརྗོད་དོ། །

如是以涅槃者心之境作为对境，并非仅以他人的分别妄念而不能解脱涅槃，因其自性寂灭了分别妄念之戏论故。以具贪之心所缘，虽远离断除自性烦恼障之贪，但不离贪。是故，远离一切分别妄念故，若以他分别念之世俗所缘，自性亦于胜义中解脱涅槃。因一切法自性远离一切分别妄念，故是不生不灭之自性，自性涅槃、本来清净。”

摘录自：གཞན་ཕན་སྣང་བ། 贤遍囊瓦 - བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་སྤྱོད་པ་ལ་འཇུག་པ་ལས། ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་ལེའུ་སྟེ་དགུ་པའོ།། །།《入菩萨行论》第九品智慧（初稿待润）

老君曰： “ 天地媾精，阴阳布化，万物以生。承其宿业，分灵道一。父母和合，人受其生。始，一月为胞，精血凝也。二月成胎，形兆胚也。三月阳神为三魂，动而生也。四月阴灵为七魄，静镇形也。五月，五行分藏以安神也。六月，六律定腑用滋灵也。七月，七精开窍，通光明也。八月，八景神具，降真灵也。九月，宫室罗布，以定精也。十月气足，万象成也。元和哺食，时不停也。

太一帝君在头，曰泥丸君，总众神也。照生识神，人之魂也。司命处心，纳生元也。无英居左，制三魂也。白元居右，拘七魄也。桃孩住脐，保精根也。照诸百节，生百神也。所以周身，神不空也。元气入鼻，灌泥丸也。所以神明，形固安也。运动住止，关其心也。所以谓生，有由然也。予内观之，历历分也。

心者，禁也，一身之主。心能禁制，使形神不邪也。心则神也，变化不测，故无定形。所以五藏藏五神，魂在肝，魄在肺，精在肾，志在脾，神在心，所以字殊，随处名也。心者，火也，南方太阳之精，主火。上为荧惑，下应心也。色赤，三叶如莲花，神明依泊，从所名也。其神也，非青非黄，非大非小，非短非长，非曲非直，非柔非刚，非厚非薄，非圆非方。变化莫测，混合阴阳。大包天地，细入毫芒。制之则正，放之则狂。清净则生，浊躁则亡。明照八表，暗迷一方。但能虚寂，生道自常。永保无为，其身则昌也。以其无形，莫之能名，祸福吉凶，悉由之矣。所以圣人，立君臣，明赏罚。置官僚，制法度，正以教人。人以难伏，唯在于心，心若清净，则万祸不生。所以流浪生死，沈沦恶道，皆由心也。妄想憎爱，取舍去来，染着聚结，渐自缠绕，转转系缚，不能解脱，便至灭亡。由如牛马，引重趋泥，转增陷没，不能自出，遂至于死。人亦如是，始生之时，神元清静，湛然无杂。既受纳有，形染六情，眼则贪色，耳则殢声，口则耽味，鼻则受馨，意随健羡，身欲肥轻，从此流浪，莫能自悟。圣人慈念，设法教化，使内观己身，澄其心也。 ”

老君曰： “ 谛观此身，从虚无中来。因缘运会，积精聚气，乘业降神，和合受生，法天像地，含阴吐阳，分错五行，以应四时。眼为日月，发为星辰，眉为华盖，头为昆仑，布列宫阙，安置精神。万物之中，人最为灵。性命合道，人当爱之。内观其身，惟人尊焉。而不自贵，妄染诸尘，不净臭秽，浊乱形神。熟观物我，何疏何亲。守道长生，为善保真。世愚役役，徒自苦辛也。 ”

老君曰： “ 从道受分，谓之命；自一禀形，谓之性。所以任物，谓之心。心有所忆，谓之意。意之所出，谓之志。事无不知，谓之智。智周万物，谓之慧。动而营身，谓之魂。静而镇形，谓之魄。流行骨肉，谓之血。保神养气，谓之精。气清而驶，谓之荣。气浊而迟，谓之卫。总括百神，谓之身。万象备见，谓之形。块然有阂，谓之质。状貌可则谓之体，大小有分谓之躯。众思不测，谓之神。邈然应化，谓之灵。气来入身，谓之生。神去于身，谓之死。所以通生，谓之道。道者，有而无形，无而有情，变化不测，通神群生。在人之身，则为神明，所谓心也。所以教人修道，则修心也。教人修心，则修道也。道不可见，因生而明之。生不可常，用道以守之。若生亡则道废道，废则生亡。生道合一，则长生不死，羽化神仙。人不能长保者，以其不能内观于心故也。内观不遗，生道长存。 ”

老君曰： “ 人所以流浪恶道，沈沦滓秽，缘六情起妄，而生六识，六识分别，系缚憎爱，去来取舍，染着烦恼，与道长隔。所以内观六识，因起六欲。欲从何起？欲自识起。识从何起？识自欲起。妄想颠倒，而生有识。亦曰自然，又名无为。本来虚静，元无有识。有识分别，起诸邪见。邪见既兴，尽是烦恼。展转系缚，流浪生死，永失于道矣。 ”

老君曰： “ 道无生死，而形有生死。所以言生死者，属形不属道也。形所以生者，由得其道也。形所以死者，由失其道也。人能存生守道，则长存不亡也。又曰：人能常清静其心，则道自来居。道自来居，则神明存身。神明存身，则生不亡也。人常欲生，而不能虚。心人常恶死，而不能保神。亦犹欲贵，而不用道；欲富，而不求宝；欲速，而足不行；欲肥，而食不饱也。 ”

老君曰： “ 道以心得，心以道明。心明则道降，道降则心通。神明之在身，犹火之因卮也。明从火起，火自炷发。炷因油润，油藉卮停。四者若废，明何生焉。亦如明缘神照，神托心存。水由形有，形以道全。一物不足，明何依焉？所以谓之神明者，眼见耳闻，意知心觉，分别物理，细微悉知，由神以明，故曰神明也。 ”

老君曰： “ 所以言虚心者，遣其实也；无心者，除其有也；定心者，令不动也；安心者，使不危也；静心者，令不乱也；正心者，使不邪也；清心者，使不浊也；净心者，使不秽也。此皆以有，令使除也。四见者，心直者，不反复也。心平者，无高低也。心明者，无暗昧也。心通者，无窒碍也。此皆本自照者也。粗言数语，余可思也。 ”

老君曰： “ 知道易，信道难。信道易，行道难。行道易，得道难。得道易，守道难。守而不失，乃常存也。 ”

老君曰： “ 道也者，不可言传口授而得之。常虚心静神，道自来居。愚者不知，劳其形，苦其心，役其志，躁其神，而道愈远，而神愈悲。背道求道，当慎择焉。 ”

老君曰： “ 道贵长存，保神固根。精气不散，纯白不分。形神合道，飞升昆仑。先天以生，后天以存。出入无间，不由其门。吹阴煦阳，制魄拘魂。亿岁眷属，千载子孙。黄尘四起，骑羊真人。金堂玉室，送故迎新。 ”

老君曰： “ 内观之道，静神定心。乱想不起，邪妄不侵。固身及物，闭目思寻。表里虚寂，神道微深。外藏万境，内察一心。了然明静，静乱俱息。念念相系，深根宁极。湛然常住，杳冥难测。忧患永消，是非莫识。 ”

老君曰： “ 吾非圣人，学而得之。故我求道，无不受持。千经万术，惟在心也。 ”

卜算子·黄州定慧院寓居作
苏轼 〔宋代〕

缺月挂疏桐，漏断人初静。谁见幽人独往来，缥缈孤鸿影。(谁见 一作：时见)
惊起却回头，有恨无人省。拣尽寒枝不肯栖，寂寞沙洲冷。

译文及注释

译文
弯弯的勾月悬挂在疏落的梧桐树上；夜阑人静，漏壶的水早已滴光了。有谁见到幽居的人独自往来，仿佛天边孤雁般缥缈的身影。
突然惊起又回过头来，心有怨恨却无人知情。挑遍了寒枝也不肯栖息，甘愿在沙洲忍受寂寞凄冷。

注释
漏断：即指深夜。漏，指古人计时用的漏壶；即指深夜。
原题“黄州定惠寺寓居作”。
漏：指更漏而言。这里“漏断”不过说夜深罢了。
幽人：幽居的人，形容孤雁。幽，《易·履卦》：“幽人贞吉”，其义为幽囚。引申为幽静、优雅。
孤鸿：张九龄《感遇》十二之四：“孤鸿海上来。”胡仔《苕溪渔隐丛话》前集三十九：“此词本咏夜景，至换头但只说鸿，正如《贺新郎》词“乳燕飞华屋”，至换头但只说榴花。….“按两词均系泛咏，本未尝有”夜景“等题，多说鸿，多说石榴，既无所妨，亦未必因之而奇妙。胡评似未谛。
省：理解。“无人省“，犹言”无人识“。
或以为“拣尽寒枝“有语病，亦见注⑷所引同书同条。《稗海》本《野客丛书》：”观隋李元操《鸿雁行》曰：“夕宿寒枝上，朝飞空井旁。“坡语岂无自邪？“此言固是。寒枝意广泛，又说”不肯栖“，本属无碍。此句亦有良禽择木而栖的意思。《左传》哀公十一年：”鸟则择木，木岂能择鸟。“杜甫《遣愁》：”择木知幽鸟。“
末句一本作“枫落吴江冷“，全用唐人崔信明断句，且上下不接，恐非。▲

赏析

　　这是苏轼的一首名词《卜算子》。现在通行的各个版本的词选中都有一个小序：“黄州定慧院寓居作。”据史料记载，此词为宋神宗元丰五年（1082年）十二月或元丰六年（1083年）初作于黄州，定慧院在今天的湖北黄冈县东南，苏轼另有《游定惠院记》一文。由上可知这首词是苏轼初贬黄州寓居定慧院时所作。被贬黄州后，虽然自己的生活都有问题，但苏轼是乐观旷达的，能率领全家通过自身的努力来渡过生活难关。但内心深处的幽独与寂寞是他人无法理解的。在这首词中，作者借月夜孤鸿这一形象托物寓怀，表达了孤高自许、蔑视流俗的心境。　

　　上阕写的正是深夜院中所见的景色。“缺月挂疏桐，漏断人初静。”营造了一个夜深人静、月挂疏桐的孤寂氛围，为''幽人''、''孤鸿''的出场作铺垫。“漏”指古人计时用的漏壶：“漏断”即指深夜。在漏壶水尽，更深人静的时候，苏轼步出庭院，抬头望月，又是一个多么孤寂的夜晚呀！月儿似乎也知趣，从稀疏的桐树间透出清晖，像是挂在枝桠间。这两句出笔不凡，渲染出一种孤高出生的境界。接下来的两句，“谁见幽人独往来，缥缈孤鸿影。”周围是那么宁静幽寂，在万物入梦的此刻，又有谁像自己这样在月光下孤寂地徘徊，就像是一只孤单飞过天穹的凄清的大雁呢？先是点出一位独来独往、心事浩茫的“幽人”形象，随即轻灵飞动地由“幽人”而孤鸿，使这两个意象产生对应和契合，让人联想到：“幽人”那孤高的心境，不正像缥缈若仙的孤鸿之影吗？这两句，既是实写，又通过人、鸟形象的对应、嫁接，极富象征意味和诗意之美地强化了“幽人”的超凡脱俗。物我同一，互为补充，使孤独的形象更具体感人。

　　下阕，更是把鸿与人同写，“惊起却回头，有恨无人省。”这是直写自己孤寂的心境。人孤独的时候，总会四顾，回头的寻觅，找到的是更多的孤独，“有恨无人省”，有谁能理解自己孤独的心呢？世无知音，孤苦难耐，情何以堪？“拣尽寒枝不肯栖，寂寞沙洲冷。”写孤鸿遭遇不幸，心怀幽恨，惊恐不已，在寒枝间飞来飞去，拣尽寒枝不肯栖息，只好落宿于寂寞荒冷的沙洲，度过这样寒冷的夜晚。这里，词人以象征手法，匠心独运地通过鸿的孤独缥缈，惊起回头、怀抱幽恨和选求宿处，表达了作者贬谪黄州时期的孤寂处境和高洁自许、不愿随波逐流的心境。作者与孤鸿惺惺相惜，以拟人化的手法表现孤鸿的心理活动，把自己的主观感情加以对象化，显示了高超的艺术技巧。 　

　　这首词的境界，确如黄庭坚所说：“语意高妙，似非吃烟火食人语，非胸中有万卷书，笔下无一点尘俗气，孰能至此！”这种高旷洒脱、绝去尘俗的境界，得益于高妙的艺术技巧。作者“以性灵咏物语”，取神题外，意中设境，托物寓人；对孤鸿和月夜环境背景的描写中，选景叙事均简约凝练，空灵飞动，含蓄蕴藉，生动传神，具有高度的典型性。

　　现今一般以唐圭璋先生的注释为准，他认为此词上片写鸿见人，下片写人见鸿。此词借物比兴。人似飞鸿，飞鸿似人，非鸿非人，亦鸿亦人，人不掩鸿，鸿不掩人，人与鸿凝为一体，托鸿以见人。东坡又有诗云：“人似秋鸿来有信，去如春梦了无痕。”（《正月二十二日与潘郭二生出郊游寻春忽记去年是日同至女王城作诗乃和并韵》）比喻人生来去如鸿雁，代代往复，生生不已。但一个人的经历又像春梦一样，去而无踪，难以追怀。可以作为对照。这首词应该是有政治寄托的，周济论词主“有寄托”与“无寄托”之说，以为“非寄托不入”，而“专寄托则不出”。东坡此词能臻此境，在于“非因寄托而为是词”，乃“触发于弗克自己，流露于不自知”。这正是苏轼的才学，气度，思想的体现。▲

创作背景

　　据史料记载，此词为公元1082年（元丰五年）十二月或公元1083年（宋神宗元丰六年）初作于黄州，定慧院在今天的湖北黄岗市东南，又作定惠院，苏轼另有《游定惠院记》一文。由上可知这首词是苏轼初贬黄州寓居定慧院时所作。